Wees echt nieuwsgierig: over het spel tussen bewoners en professionals

Participatie is een heet hangijzer binnen de hedendaagse politiek. De inwoners moeten vooral meedoen en meebeslissen. Dat is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Willen de bestuurders het echt? Hoe werkt het dan? Hoe zien de inwoners het? Wat is de rol van de professionals?

John van Nimwegen uit Heemskerk is politicus (CDA) en directeur/bestuurder van woningbouwvereniging Wormer Wonen. Hij beschrijft participatie als een samenspel tussen burgers en organisaties.

"Geen benijdenswaardige bezigheid die politiek, hoor ik jullie denken. Het is inderdaad moeilijk om in de politiek iets te bereiken en vaak is ‘een werkbaar compromis’ het hoogst haalbare. Politici zijn vaak teleurgesteld in het resultaat van besluitvorming. Gevraagd naar wat er is misgegaan, antwoorden zij opvallend vaak dat ‘de participatie’ niet goed was, of dat er ‘meer participatie’ had moeten zijn."

Dus iets ‘meer’ participatie en iedereen is tevreden? Is het echt zo simpel?

"Natuurlijk niet; participatie is belangrijk, leidt tot betere besluitvorming en kan een bron van betrokkenheid zijn, maar is bestuurlijk vaak een behoorlijke uitdaging. Er zijn heel veel beleidsnota’s volgeschreven over participatie en helaas is de conclusie dat er niet één recept is voor goede participatie. Het is altijd maatwerk, maar een paar ingrediënten zijn wel te benoemen."

Ingrediënten voor goede participatie? Noem er eens een paar?

"In mijn werk bij de woningcorporatie zetten we met regelmaat de hele leefwereld van mensen op zijn kop, als we wijken herstructureren; oude woningen renoveren of nog ingrijpender, woningen slopen en nieuwe bouwen. Professionals die denken dat het om de architectuur gaat, de schoonheid van het nieuwe product, over hun visie op de toekomst, slaan wat mij betreft de plank mis. Woning- en stedenbouw is dienstbaar aan de bewoners van nu en die van de toekomst.

Dat laatste is van belang want je hoopt natuurlijk wel dat nieuwbouw een tijdje meegaat. Dat maakt het overigens ook best moeilijk. Mensen kunnen vaak maar moeilijk over hun eigen ervaringen heen kijken en in 100 jaar kan een maatschappij en het denken over wonen wel 4 keer radicaal wijzigen. Denk maar eens 100 jaar terug. In 1921 was Nederland nog nauwelijks gemotoriseerd, nu hanteren we een parkeernorm van 1,4 plaatsen per woning.

Het lastige van participatie is dat veel mensen uitsluitend vanuit hun eigen leefwereld bijdragen. Aan de andere kant is dat ook de kracht van participatie omdat professionals daar juist vaak aan voorbij gaan. In mijn studietijd was ik vaak in de DDR. Officieel het land van boeren en arbeiders met een overheid in dienst van de bevolking. In de praktijk het land van onderdrukking als je niet deed wat het partijbureau van je verlangde.

Het socialistisch ideaal is aan dat centralisme ten onder gegaan. Politiek en maatschappelijk werd er volstrekt voorbij gegaan aan de inzichten van individuen en burgerinitiatieven. En voor een succesvolle en prettige maatschappij heb je wel meerdere meningen en initiatieven nodig. Maar hoe ga je als bestuurder vervolgens met al die meningen om?"

Zijn er succesvolle en mooie initiatieven?

Jazeker! In Zaanstad heb ik kennis gemaakt met een initiatiefgroep die het oude verzorgingshuis ‘de Amandelbloesem’ wilde overnemen en instandhouden. In een termijn van 10 jaar zouden zij met begeleide huisvesting van jongeren in een groot deel van het gebouw, voldoende geld verdienen om het gebouw te renoveren. Het moet gezegd dat de spreadsheet die ze hadden gemaakt rekenkundig klopte, maar de haalbaarheid van het plan was twijfelachtig. Ik denk dat de groep zich dat eigenlijk ook wel realiseerde.

Kort en goed, onze corporatie heeft het pand aangekocht en in overleg met de groep het pand omgebouwd naar zelfstandige woningen voor ouderen met een gemeenschappelijke wintertuin en restaurant. De initiatiefgroep werd vereniging en organiseert nu fantastische bijeenkomsten en activiteiten voor de bewoners van het gebouw en de omliggende wijk. Door een lidmaatschap blijven de bewoners ook betrokken bij de vereniging ‘de Bloesem’. Het begeleid wonen heeft eveneens een plek gekregen.

Er wonen momenteel 17 jong volwassenen die passende begeleiding krijgen. Een aantal bewoners helpt mee met het beheer van het gebouw. Zij beheren een winkeltje en de gemeenschappelijke wasserette, maken schoon en onderhouden de tuin. 

Inmiddels is de corporatie bezig met de derde fase van het project. Na twee grote renovaties worden nu 44 nieuwe appartementen aan het complex gebouwd. Hiermee komt het totaal aantal appartementen in het gebouw op 135; een echte leefgemeenschap bijna een klein dorp. Wonen in de Amandelbloesem is verschrikkelijk populair. Dat blijkt wel uit het animo voor de nieuwbouw.

En dat is ook te danken aan het werk van de initiatiefgroep. Toch is het ook de kennis van de woningcorporatie en de toegang tot het geld, die het plan mogelijk heeft gemaakt. Je zou in dit geval kunnen spreken van een echt burgerinitiatief, maar vaak is participatie minder fundamenteel en komt het initiatief voor een project vanuit het openbaar bestuur of een maatschappelijke organisatie. 

Heb je een voorbeeld?

Vanaf 1998 zijn we bij Kennemer Wooncombinatie (voorganger van WOONopMAAT) gaan nadenken over de toekomst van de wijk Meerestein in Beverwijk. Vanuit ervaring uit de grote steden, Amsterdam en Utrecht, wisten we dat deze wijken met uitsluitend huurwoningen op termijn sociaal kwetsbaar zouden blijken.

Daarnaast waren deze woningen functioneel ongeschikt voor een snel en massaal vergrijzende bevolking, bijvoorbeeld doordat er geen liften waren bij portiekflats. Natuurlijk was niet iedereen van meet af aan overtuigd van de noodzaak om de wijk fors aan te pakken. Die overtuiging is langzaam gegroeid. Al doende vormde zich het idee om een deel van de wijk te slopen en opnieuw te bouwen, een deel te renoveren en liften bij te plaatsen en zodoende in de wijk een grotere variatie in woonvormen te realiseren. Bij het onderzoek zijn de wijkbewoners ook nadrukkelijk betrokken."

En wat vonden de bewoners?

"Bij de presentatie van de ideeën op de bewonersbijeenkomst waren er geen concrete bouwplannen, maar denkrichtingen en prioriteiten. De bewonerscommissie was trots op het verrichtte werk; de aanwezigheid van zo’n 300 a 400 wijkbewoners benadrukte het belang van de ontwikkelingen. 

We waren redelijk gerust op een goede afloop van de avond, want we hadden goed over alles nagedacht. Alhoewel het aantal sociale huurwoningen in de wijk zou afnemen, kregen alle bewoners de garantie van een betaalbare nieuwe of gerenoveerde woning in de eigen wijk, in naburige wijken. Uiteraard kregen zij een verhuiskostenvergoeding."

Ik hoor een maar...

"Klopt. Want ondanks dat we goed over de belangen van de huurders hadden nagedacht, kregen we toch een ernstig probleem voorgeschoteld die avond. Veel oudere bewoners wilden in de wijk blijven wonen en zagen het niet zitten om tijdelijk in een wisselwoning te wonen en twee keer te verhuizen.

Dit punt werd op die avond met veel invoelbare emotie door een van de bewoners naar voren gebracht. Met de gemeente werd toen besloten eerst andere woningen te renoveren en van een lift te voorzien, om vervolgens pas de sloop en nieuwbouwplannen uit te voeren. De oudere wijkbewoners kregen voorrang op zo’n gerenoveerde woning."

Wat heb jij geleerd de afgelopen jaren rondom participatie?

"Dat kan ik in een aantal punten samenvatten:

• Kom liefst niet met een kant en klaar plan, maar met doelstellingen en met een proces. Op deze wijze kunnen alle belanghebbenden optimaal meedenken hoe de gestelde doelen kunnen worden bereikt.
• Zorg voor een duidelijk proces. Een proces dat voor iedereen duidelijk is en houd je aan je eigen proces en afspraken. Als je belooft over een maand een nieuwe bijeenkomst te organiseren, doe dat dan ook. Als je belooft opmerkingen en argumenten mee te wegen, kom daar dan ook zichtbaar op terug en leg uit wat je met de opmerkingen hebt gedaan.
• Wees duidelijk over het doel van de participatie, mogen de mensen alleen meepraten, advies geven of misschien zelfs meebeslissen? Dit voorkomt teleurstelling.
• Wees helder over je inhoudelijke doelstellingen. Als er woningen gerealiseerd moeten worden, wek dan niet de suggestie dat het doel ook een onderwerp van participatie is. Dit is misleidend en participatie gedijt juist bij vertrouwen.
• Wees echt nieuwsgierig naar wat mensen je te vertellen hebben, stel ze in staat een goede bijdrage te leveren, geef ze daarom alle relevant informatie en waar nodig deskundige begeleiding.
• Zorg altijd voor een creatief denkend persoon in je team. Bijdragen van belanghebbenden komen vaak voort uit bezorgdheid en lijken soms op het eerste gezicht in strijd met de doelen. Het is dan de kunst om deze bijdragen goed te begrijpen en oplossingen te bedenken die de bezorgdheid wegnemen en het project verder helpen.

Tot slot. De man die op die bewonersavond het bezwaar van de oudere bewoners naar voren bracht, heeft zelf een leuke woning geaccepteerd in de naastliggende wijk. Hij is niet naar Meerestein teruggekeerd zoals hij aanvankelijk wel wilde. Maar veel andere ouderen zijn hem waarschijnlijk wel dankbaar dat hij zijn en daarmee ook hun zorgen naar voren heeft gebracht."

John van Nimwegen

Dit artikel is ook gepubliceerd in Roetz Magazine.

Datum: 20-08-2021